Polak, Węgier dwa bratanki…

       28 lutego gościł u nas profesor UJ dr hab. László Kálmán Nagy z wykładem Historyczne korzenie i przejawy ważnej cechy narodowej Węgrów – hungaropesymizmu.

       Nie bez przyczyny tak zatytułowałam swoją notatkę z wykładu. Wiadomo, że wielowiekowa przyjaźń polsko – węgierska stanowi ważny element historii Polaków i Węgrów. Oba narody wiąże podobny los historyczny na przestrzeni stuleci, wspólna walka za wolność „naszą i waszą”. To nasze narody obchodzą oficjalny Dzień Przyjaźni obchodzony ostatnio z przerwami z powodu pandemii i polityki zagranicznej węgierskiego rządu.

      Dlaczego należy wspomnieć o tej przyjaźni? W codziennych kontaktach w ramach współpracy gospodarczo – kulturalnej wyobrażenia o naszych „bratankach” podlegają weryfikacji. Wiele z nich pozostaje niezmienionymi. Przede wszystkim gościnność, otwartość, gotowość pomocy i serdeczność.

       Jednak niektóre cechy tego narodu powinny być zastąpione bardziej realnym obrazem. Bowiem mało kto zauważa głęboko zakorzenione kompleksy węgierskie i negatywistyczny stosunek Madziarów do otaczającego świata. Cechy te nazywa się hungaropesymizmem, który się uzewnętrznia, gdy Węgrzy przebywają wyłącznie we własnym gronie.

       Węgierski pesymizm ma źródła w dramatycznej, począwszy od przyjęcia chrześcijaństwa, historii. Wystarczy wymienić pogańskie powstania w średniowieczu, bratobójczą walkę w wojnie chłopskiej 1514 r., przegraną z Sulejmanem Wielkim w bitwie pod Mohaczem i podzielenie kraju, krwawe stłumienie powstania w czasie Wiosny Ludów 1848 r.

       Romantycy węgierscy, m.in. Ferenc Kölcsey i Mihály Vörösmarty, w przeciwieństwie do naszych wieszczów, płakali nad śmiercią narodu i „zniknięciem” Węgrów, którzy nie potrafili podnieść się po klęskach, zdając się na łaskę losu i Boga, nie przejawiając jakiejkolwiek aktywności, o czym mówią też słowa Hymnu, którego trudna, żałobna wręcz melodia napawa pesymizmem.

       Reformacja podzieliła Węgrów pod względem religijnym, co skutkowało pogłębieniem zbiorowego poczucia grzesznego narodu.

       Należy pamiętać, że oba nasze narody łączy podobna mentalność. Wzrusza nas patriotyzm, cenimy braterstwo, odwagę i walczyliśmy o niepodległość. Jednak  my, po upadku zrywów narodowowyzwoleńczych XIX w. podjęliśmy pozytywistyczną pracę organiczną i "pracę u podstaw". Węgrzy, jak ujął to prof. Nagy, przeoczyli ten okres  historyczno-kulturowy.

      Wykładowca zaprezentował też obrazy oddające węgierski pesymizm, do których należy m.in. "Pogrzeb na wsi", "Skamieniała skarga", "Drzewa apokaliptyczne" i "Ciemne czasy." Wszystkie one stanowią wybitne osiągnięcia węgierskiego malarstwa XX w.

     Prof. Nagy podkreślił, że niezależnie od hungaropesymizmu i skomplikowanej obecnie sytuacji politycznej naszych państw, oba narody wiąże silna więź, która przeżyła dużo gorsze czasy. Jesteśmy postrzegani jako narody emocjonalne, gościnne i bezpośrednie, dzięki czemu nawet bariera językowa nigdy nie była przeszkodą we wzajemnych kontaktach. W obydwu naszych krajach od dawna istnieje liczne grono ludzi mocno zaangażowanych w pielęgnowanie przyjaznych kontaktów polsko–węgierskich. 

       Wykład zakończyło przekonanie, że przyjaźń ta przetrwa także obecne skomplikowane czasy, w których nasze społeczeństwa są podzielone pod względem politycznym jak chyba nigdy wcześniej.

        Pisząc notatkę z wykładu korzystałam z fragmentów konspektu prof. László Nagya.

                                                                                                                                                                 Ewa Kozłowska

                                                            Termy Chochołów - 2 marca 2023r.

2 marca 2023r. ranną porą, bo już o godzinie 7:15 na parking przy ul. Witosa zajechał biały, lśniący autokar Mercedes Benz z sympatycznym kierowcą panem Pawłem Lenartem.

Zgromadzona grupa członków UTW oraz zaproszeni przez kol. Zosię Choróbską uczestnicy spoza UTW zajęli prawie wszystkie miejsca w autokarze i o godz. 7:30 wyjechaliśmy do Chochołowa.  

W godzinach od 9:00 do 13:00 uczestnicy wycieczki zażywali zdrowotnych kąpieli w basenach z solanką i siarką oraz korzystali z licznych atrakcji w wodach termalnych Chochołowa. Była to kolejna wyprawa do tych term zorganizowana dzięki aktywności kol. Ziutki Żuławińskiej, której uczestnicy są wdzięczni za tę inicjatywę.

Zrelaksowani i zadowoleni dojechaliśmy do Dobczyc na godz. 14:30. 

Czekamy na następny wyjazd do Chochołowa, którego organizacji podjęła się kol. Teresa Szczepkowska. 

                                                                                                                                                                                               WBŻ

                                                                 „Miłość w sztuce. Fascynujące historie miłosne, które zainspirowały artystów”

W dniu 14.02.2023 r., czyli Walentynki, gościliśmy na kolejnym wykładzie Uniwersytetu Trzeciego Wieku mgr historii sztuki, mgr sztuki i edukatorkę artystyczną Panią Adriannę Gajdziszewską. Przedstawiła bardzo interesującą prelekcję pt. „Miłość w sztuce. Fascynujące historie miłosne, które zainspirowały artystów”.

W trakcie wykładu poznaliśmy historię Walentynek oraz pochodzenie nazwy tego popularnego święta. Dowiedzieliśmy się również, iż św. Walenty jest nie tylko patronem zakochanych, ale i orędownikiem chorych, szczególnie chorych psychicznie i epileptyków. Sprawdziliśmy jak święty przedstawiany był w sztuce.

Głównym tematem wykładu było przedstawienie motywu miłości w sztuce na przestrzeni różnych epok. Mogliśmy poznać przykłady wspaniałych dzieł malarzy i rzeźbiarzy nawiązujących do mitologii, Biblii, renesansu, baroku czy czasów współczesnych. Miłość w sztuce to temat bardzo szeroki, różnorodnie przedstawiany – jako miłość spełniona, nieszczęśliwa, rodzicielska, zawsze jednak dzieło wiąże je z silnymi uczuciami. Wśród twórców, których prace zostały omówione znaleźli się m.in.: G. Moreau („Europa i byk”), A. Canova („Amor i Psyche”), Michał Anioł („Pieta”), Rembrandt („Pejzaż z miłosiernym samarytaninem”, „Powrót syna marnotrawnego”, „Autoportret z Saskią”) , Rubens („Autoportret z I. Brandt”, „Portret H. Fourment”), Frida Kahlo („Henry Ford Hospital”, „Kilka małych ukłuć”) czy Stanisław Wyspiański („Śpiący Staś”, „Macierzyństwo”). Nie zabrakło także odniesienia do sztuki współczesnej i performance, którą prezentowała para artystów: Marina Abramović i Ulay.

Dziękujemy Pani Adriannie za tak cenne miłosne spotkanie ze sztuką.

                                                                                                                                                                                                              Maria Wątorek

„Na ratunek przyrodzie” – wykład prof. dr hab. Kazimierza Wiecha

     W dniu 24 stycznia 2023r. Mieliśmy zaszczyt gościć na UTW naszego opiekuna i Przyjaciela – prof. Kazimierza Wiecha. Wykład miał pokazać stan przyrody na ziemi i sposoby jej ratowania przez człowieka.

Na początek pan Profesor przywołał postać wybitnego przyrodnika i podróżnika Richarda Attenborough posiłkując się jego książką pt. „Życie na naszej planecie – zeznania naocznego świadka”. W czasie 3 swojego życia okrążył ponad 2-krotnie Ziemię, nakręcił 13 filmów przyrodniczych, (które można nadal oglądać w tv) pokazujących życie zwierząt i roślin oraz działalność człowieka dewastującą środowisko i klimat.

Dewastacja powierzchni Ziemi to ostatnie 200 lat. Wcześniej zmiany zachodziły powoli i wymieranie gatunków, zlodowacenia i zmiany klimatyczne zajmowały dziesiątki milionów lat.

Na początek trochę statystyki:

1937r. - 2,3 mld ludności, dzikie obszary – 66%, stężenie CO2 – 120 ppm

1954r. - 2,7 mld ludności, dzikie obszary - 62%, stężenie CO2 wzrasta

1960r. - 3,0 mld ludności, dzikie obszary - 60%, stężenie CO2 wzrasta

1968r. - 3,5 mld ludności, dzikie obszary – 59%, stężenie CO2 wzrasta

1971r. - 3,7 mld ludności, dzikie obszary – 58%, stężenie CO2 wzrasta

1978r. - 4,3 mld ludności, dzikie obszary – 55%, stężenie CO2 wzrasta

1989r. - 5,1 mld ludności, dzikie obszary – 49%, stężenie CO2 wzrasta

2011r. - 7,0 mld ludności, dzikie obszary – 39%, stężenie CO2 – 391 ppm

2020r. - 7,8 mld ludności, dzikie obszary – 35%, stężenie CO2 – 410 ppm

W ub. roku liczba ludności na Ziemi przekroczyła 8 mld.

   D. A. uważa, że podstawą stabilności 60 – 70 lat temu była różnorodność świata, która obecnie jest dewastowana. Wówczas tereny Azji, Madagaskaru, N. Gwinei, Afryki były w bardzo dobrej kondycji. Na afrykańskich sawannach było bogactwo roślin i zwierząt, które zapewniały równowagę w przyrodzie. Płodozmian sprzyja niemnożeniu się chorób i szkodników a monokultura powoduje zniszczenie gleby. Ziemia jest jedynym miejscem, które znamy, gdzie istnieje życie i powinniśmy o nią lepiej zadbać. Paliwa kopalne uwalniają coraz większe ilości CO2, który wpływa na ocieplenie klimatu i zniszczenie atmosfery ziemskiej.

U podstaw bioróżnorodności leżą lasy deszczowe, które są systematycznie karczowane (została ich tylko połowa), a w ich miejsce powstają uprawy monokulturowe: soi, kukurydzy, palmy olejowej. W Brazylii na wypas bydła przeznacza się 170 mln ha. Pod koniec XX wieku wyłowiono 94% ryb mórz i oceanów. Obecnie trwają próby odnowienia populacji przez zakaz łowienia w niektórych rejonach. Rocznie łowi się 80 mln ton owoców morza.

Równowaga w przyrodzie niedługo zacznie się chwiać, bo oceany nie są w stanie pochłaniać nadmiaru ciepła. Tej nierównowagi mamy już widoczne objawy: katastrofalne susze i powodzie, zaburzenia klimatu i anomalie pogodowe.

       Wycinanie lasów (15 mld drzew rocznie) ma także ogromny wpływ na poziom wody w glebie i temperatury na Ziemi. 50% raf            koralowych już zniknęło a pozostałe blakną i robią się białe.

       Paliwa kopalne prowadzą do uwalniania CO2, dotychczas morza i oceany przejmowały to ciepło, ale obecnie nie są w stanie                pochłonąć jego nadmiaru i stąd coraz większe rozchwianie klimatu.

      Rocznie wycina się 15 mld drzew na świecie, zmniejszyła się liczebność owadów o 25%, a w Europie o 75%, spada też ilość                  ptaków  (w Europie o 56%), niektóre gatunki są zagrożone a sprzyja temu monokultura upraw rolnych. Łącznie ginie na świecie              z różnych przyczyn 52 mln ptaków.

    W obronie bioróżnorodności występują przyrodnicy i organizacje społeczne. W Polsce można spotkać jeszcze wiele obszarów              bogatych przyrodniczo: puszcze, bagna i torfowiska na wschodzie Polski, łąki i torfowiska w Bieszczadach oraz fauna zamieszkująca    te tereny. Dla owadów najlepszym środowiskiem są dzikie obszary rezerwatów przyrody i parków narodowych.

    Jedne gatunki zwierząt giną a wiele jest nadal nieodkrytych. I tak na 8,7 mld gatunków, opisanych jest zaledwie 1,2 mld. W morzach     nie znamy 91% mieszkańców a na ziemi 86%. Tak więc naukowcy mają dużo do odkrycia i opisania. Liczebność zwierząt w ciągu 20     lat zmniejszyła się o 68%, a biomasa owadów o 75%.

   Należy dodać, że w rolnictwie uprawia się zaledwie 14 gat. roślin, z czego 11 z nich dostarcza 90% pożywienia.

   Na zniszczenia w przyrodzie wpływają następujące czynniki:

• przeludnienie

• ekspansja miast i infrastruktury komunalnej

• zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody

• ekstensywna gospodarka rolna

• zmiany klimatu

  Obecnie są podejmowane działania w zakresie ochrony przyrody i klimatu, ale są dalece niewystarczające. Wszyscy ludzie, każdy na swoją miarę i możliwości powinni działać w tym kierunku. Na koniec, jako puentę tej notatki zacytuję wiersz p. Alicji Zięby (za jej zgodą):

  W Księdze Rodzaju napisano: „czyńcie sobie ją poddaną…”

          Nie napisano: tnijcie, palcie, karczujcie, trujcie, zabijajcie!..

          Wśród tylu innych, JEDNO stworzenie bezrefleksyjnie sieje zniszczenie.

          JEDEN gatunek, co nie bacząc na sens, nazwał sam siebie dumnie homo sapiens…

          Homo? - tak, ale czy sapiens – wątpliwe, sądząc po tylu bezmyślnych wyczynach…

          A Ziemia, choć od wieków nadzwyczaj cierpliwa, jak długo jeszcze NAS – ludzi wytrzyma?…

                                                                                                                                               Anna Płachta

      Historia i działalność artystyczna Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych

                                 im. Jana Matejki w Nowym Wiśniczu.

       Dnia 10.01.2023 roku mieliśmy przyjemność gościć podczas wykładu panią Barbarę Szosta -

Rekieć dyrektor Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Jana Matejki w Nowym Wiśniczu.

Pani Dyrektor towarzyszyły dwie Panie nauczycielki oraz dwie uczennice IV klasy tegoż Liceum, które

pomagały w prezentacji historii oraz działalności szkoły.

       W 1945 roku starosta bocheński Antoni Wolf i kierownik Referatu Kultury Stanisław Fischer rozpoczęli

starania o założenie w Nowym Wiśniczu Szkoły Przemysłu Artystycznego i po dwóch latach w 1947

roku powołano do życia Publiczne Liceum Technik Plastycznych z oddziałem ceramicznym i tkackim.

Szkoła została umiejscowiona w budynku Sądu Grodzkiego gdzie od września przyjęło 44 uczniów.

Pierwszym dyrektorem został Stanisław Bernacki. Rok później szkoła zmieniła nazwę na Państwowe

Liceum Technik Plastycznych. W 1952 roku uczniowie zdają pierwszy egzamin dojrzałości. Na 15-lecie

istnienia organizuje się pierwszą wystawę przedstawiającą dorobek szkoły. Następnie w 1963 roku

prace uczniów są na wystawie w Paryżu. Dwudziestolecie Liceum uczczono wystawą w Krakowie.

Z latami przybywa uczniów, szkoła się rozrasta, otwiera się nowy internat na 200 miejsc, powstaje sala

gimnastyczna i przewiązka łącząca szkołę z internatem. Wdraża się nowy kierunek kształcenia –

konserwacja elementów architektury.

       W 1976 r. ponowna zmiana nazwy na Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych, a dwa lata później

z okazji 30-lecia, szkole zostaje nadane imię Jana Matejki, zresztą nie bez przyczyny, bowiem Jan

Matejko był bardzo związany z Wiśniczem poprzez związki rodzinne (żonę Teodorę).

     W następnych latach Liceum nawiązuje współpracę z zagranicznymi szkołami (Finlandia), organizuje

I-szą aukcję prac, a w Denver w USA wystawia tkaniny artystyczne.

      Gmach główny szkoły zostaje wpisany do rejestru zabytków, a w 1997 roku przed budynkiem staje pomnik

założyciela Stanisława Fischera, wykonany przez absolwenta Czesława Dźwigaja.

     Organizuje się pierwsze plenery, wzbogaca życie szkoły – Bal Matejkowski. Reforma szkolnictwa

powoduje następną zmianę nazwy na Liceum Plastyczne im. Jana Matejki. Rozszerza się działalność

o nową specjalizację – fotografia artystyczna.

     Skromna z początku szkoła to obecnie zwarty kompleks z internatem służący uczniom do nauki i

odpoczynku o czterech specjalizacjach i różnych zajęciach pozalekcyjnych.

      W 2019 roku w skutek zmiany w szkolnictwie następuje powrót do poprzedniej nazwy tj. Państwowe

Liceum Sztuk Plastycznych im. Jana Matejki i 4 letniego okresu nauczania. Obecne specjalizacje to:

- tkanina artystyczna

-ceramika artystyczna

-fotografia artystyczna

-renowacja artystyczna

Podczas nauczania uczniowie realizują jedną z tych specjalizacji uczęszczając na zajęcia z rysunku,

malarstwa, rzeźby, podstaw projektowania, podstaw fotografii i filmu, projektowania multimedialnego

i historii sztuki

Z rysunku ćwiczą studium postaci, martwą naturę, mają klauzurowe( zamknięte) ośmiogodzinne zajęcia

z modelem.

W rzeźbie pracują na różnych surowcach – glina, plastelina, gips, drewno, drut. Korzystają z dobrze

wyposażonych pracowni komputerowych, tkackich czy studio fotograficznego.

Edukacje wspomagają plenery, aukcje plastyczne, konkursy, wystawy w szkole i na zewnątrz, wycieczki

naukowe i wymiany zagraniczne. Pięcioletnią naukę kończą egzaminem dyplomowym - obroną pracy

oraz egzaminem teoretycznym z historii sztuki, po czym przystępują do matury z przedmiotów

ogólnokształcących. Po zdanym egzaminie uzyskują tytuł „ plastyk”

     Podczas tego wykładu dowiedzieliśmy się wiele rzeczy jak uczniowie rozwijają swoje umiejętności

na poszczególnych specjalizacjach, na czym pracują i jakich materiałów używają. Obejrzeliśmy sporo

zdjęć szkoły, internatu, uczniów podczas wykonywania prac, organizowanych wystaw, pozalekcyjnych

zajęciach wzbogacających życie szkoły, a także krótką prezentacje obrazu w ruchomym tle.

Pani dyrektor poinformowała nas, że szkoła prowadzi „ Dzień otwarty” dla osób zainteresowanych i

o konkursie „Świat wokół mnie” dla klas VII i VIII szkół podstawowych, o wystawie z pleneru w Bieczu.

Spotkanie było bardzo interesujące i serdecznie dziękujemy za przekazane nam wiadomości.

Dziękujemy również Paniom, które przybyły z Panią dyrektor oraz uczennicom.

                                                            Opracowała

                                                            Krystyna Drożdż