Od glinianych tabliczek po e–booki,

tak zatytułowała swój wykład mgr Dorota Mistarz z Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Józefy Bergelówny w Dobczycach.

                                                        Wykładu wysłuchaliśmy 9. maja 2023 r.

 

Zostaliśmy szczegółowo zapoznani ze sposobami porozumiewania się za pomocą pisma od czasów starożytnych po współczesne.

 

Historię pisma rozpoczęły jego rodzaje:

- pismo obrazkowe - uproszczony rysunek – piktogram– wyrażający myśl,

- pismo wyrazowe – rozwinięte pismo obrazkowe – znak graficzny to słowo,

- pismo sylabowe – fonetyczne – znak graficzny to sylaba,

- pismo alfabetyczne – fonetyczne – znak graficzny to głoska.

 

W najdawniejszym okresie historii ludzie zostawiali ślady swojego istnienia:

- malowidła w jaskiniach wykonane z ziemi lub węgla z palenisk,

- napisy ryte w kamieniu, na kościach i skorupach zwierząt.

 

Znaki mnemotechniczne służyły do zapamiętywania:

Kipu – w języku keczua „węzeł”- forma trójwymiarowego zapisu stosowana przez Indian prekolumbijskiej Ameryki Południowej („pismo węzełkowe” – zbiór kolorowych sznurków z supełkami z bawełny lub włosia lamy i alpaki),

Nacięcia na kości – Kość Ishango z Kongo – jedna z najstarszych „książek” datowana na ok. 20 tysięcy lat p.n.e., najstarsze świadectwo wiedzy matematycznej.

 

Sposobami przesyłania wiadomości były też:

Wampum – rodzaj plecionego paska używany przez Indian Ameryki Północnej. Barwa czarna oznaczała niebezpieczeństwo, czerwona – wojnę, biała – pokój,

Aroko - znaki szczepów murzyńskich w Nigerii – muszle umieszczone na końcu splecionego sznurka,

Karby – patyczki z karbami, służące poborcom do sprawdzania rachunków.

 

Na wyższym poziomie porozumiewania się było pismo klinowe

(sumeryjskie) – używane w Mezopotamii od 3000 lat p.n.e. do ok. 75 r. n.e. Jego znaki stawiano na tabliczkach glinianych, które następnie wypalano. Były one niezniszczalne, ale nieporęczne. Hieroglify egipskie to najstarszy, obok sumeryjskiego, język świata. Najstarsze zabytki pochodzą z 3 tysiąclecia p.n.e., a przetrwały na papirusowych zwojach do 4 wieku n.e. Papirus Egipcjanie wynaleźli około 2900 r. p.n.e. Pisali na nim cieniutką trzcinką skośnie ściętą czarnym i czerwonym kolorem.

 

Pismo w Europie:

- Pismo greckie – manuskuła (duże litery) i miniskuła (małe litery). Starożytni Grecy wynaleźli swój alfabet (nazwa od alfa i beta), stosowany do dzisiaj. Pisali również na papirusach, a zwoje przechowywali w specjalnych skrzyniach zwanych „bibliotekami”.

- Pismo alfabetyczne – za twórców uważa się Fenicjan, od których przejęli je Grecy, Etruskowie, a następnie Rzymianie w 7 wieku p.n.e.

Po pewnych zmianach pismo to zaczyna funkcjonować jako pismo łacińskie i staje się ważnym językiem międzynarodowym.

- Pismo cyrylickie – Głagolica, Cyrylica i Grażdanka (alfabet rosyjski).

- Pismo runiczne z 2 i 3 wieku n.e. - typ pisma ludów barbarzyńskich północnej Europy.

 

Europejskim materiałem pisarskim p.n.e. był pergamin (od miasta Pergamon w Turcji, gdzie prawdopodobnie został wynaleziony). Był sporządzany ze skór jagnięcych, cielęcych i kozich.

Wschodnie rozwiązania.

 

Azjatyckie wynalazki w dziedzinie pisania, produkcji papieru i druku stały się podwalinami nowoczesnego świata książek.

- Chiny - 105 r.n.e. wynalezienie papieru ( Cal Lun).

- XII w. wiedza dotycząca produkcji papieru dociera do Europy.

- w Chinach pismo ideograficzne, jeden piktogram to jeden wyraz. Ilość piktogramów przekracza 44 tysiące. Znaki stawia się pędzelkami trzymanymi pionowo nad kartką.

- Indie - pismo na liściach palmy lontar.

- Birma - parabaiki - składane w harmonijki książki na papierze.

- Pismo arabskie - posiada 28 znaków zapisywanych od prawej do lewej strony. Stosuje też znaki diakrytyczne. Pismo trudne, bo spółgłoski posiadają aż cztery postaci w zależności od miejsca występowania.

- Pismo Braill'a - dla niewidomych - pismo punktowe - każdej literze odpowiada wzór wypukłych kropek - r. pierwsza książka w systemie Braill'a.

 

Średniowiecze:

- księgi średniowieczne - manuskrypty pisane przez mnichów i zakonników,

- zdobienia rękopisów - inicjał, iluminowanie, miniatury, akapit, winieta, bordiura,

- od 12 w. pojawia się papier i zawód pisarza,

- słynne rękopisy: Sakramentarz Tyniecki, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii, Ewangeliarz Gnieźnieński,

- ludzie książki średniowiecznej - kopiści, kaligrafowie, kowale, ilustratorzy, iluminatorzy, wśród których najsłynniejszy Stanisław Samostrzelnik z Mogiły.

 

1450 r. wynalezienie przez Jana Gutenberga ruchomej czcionki i prasy drukarskiej. Pierwszymi książkami drukowanymi od wynalezienia druku do 1500 r. były inkunabuły.

 

Książka Renesansu - książka nowożytna:

- szybki rozwój i miniaturyzacja,

- rozwój literatur narodowych,

- druki innowiercze (reformacja),

- indeks ksiąg zakazanych, początki cenzury,

- drukowanie dzieł Lutra, Kopernika, Reja, Kochanowskiego.

 

Książka barokowa - XVII w.:

- książka luksusowa - oprawy złocone, malowane, marmurkowy papier na wyklejce, ornamenty, herby,

- zastąpienie deski z oprawy tekturą oprawioną w płótno, stosuje się tasiemki i rzemyki

- nowe formy - albumy, tablice, plansze, korespondencja, kazania teologiczne, wydawnictwa polemiczne, podręczniki, książka wielojęzyczna, zbiory map,

- ukazują się pierwsze czasopisma Merkuriusz Polski i Dzieje wszystkiego świata,

- 1616 r. wydanie dzieła Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" w Bazylei w Norymberdze.

 

Książka Oświecenia : - pojawiają się książki dla dzieci, encyklopedie, słowniki, leksykony,

- prasa - Kurier Polski, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, Gazeta Warszawska, Gazeta Narodowa i Obca, Przewodnik Warszawski, Korespondent Warszawski,

- modernizacja maszyny drukarskiej, scenki rodzajowe w ilustracji i bogactwo wzornictwa, lekkość i wdzięk,

- litografia - druk płaski i stereotypia - odlewy form drukarskich,

- przełom XVIII i XIX w. nowe koncepcje drukarskie: monotyp - składanie tekstu z oddzielnych czcionek, linotyp - całe wiersze tekstu.

 

Książka XIX wieku:

- Polska pod zaborami, cenzura represyjna i prewencyjna - wydawnictwo ograniczone,

- mecenat społeczny i indywidualny - ratowanie polskiej książki i pamiątek narodowych,

- Rewolucja Przemysłowa - wynalazki usprawniające pracę w drukarstwie - większe nakłady, książka tańsza, bardziej dostępna,

- 1841 r. "Robinson Crusoe" - pierwsza książka ilustrowana fotografiami Anny Atkins.

 

XIX/XX w. - wynalazki techniczne "przenoszą" książki na:

- nośniki do zapisu dźwiękowego - taśmy magnetofonowe i kompaktowe, płyty gramofonowe,

- nośniki utrwalające obraz nieruchomy (fotografia) i ruchomy (film, taśma magnetowidowa), płaski i przestrzenny (obraz holograficzny),

1949 r. - pierwsza na świecie książka zwana e - bookiem wynaleziona przez Angelę Ruiz Robles.

 

Od 1971 r. pojawiają się nośniki wypierające książkę: dyskietka, płyty CD, pendrive, karty SD i inne coraz nowocześniejsze.

 

 

Wykład Pani Doroty dał nam ogromną wiedzę dotyczącą historii książki od pierwszych "zapisów" po dzień dzisiejszy. Mnóstwo szczegółowych informacji, interesujących ciekawostek, których nie sposób było wszystkich ująć w opisie wykładu, znacząco poszerzył naszą znajomość tematu i świadczy o rozległej wiedzy Pani Wykładowcy. Bardzo dziękujemy i do zobaczenia w bibliotece.

 

 

 

                                                                                                                                         Ewa Kozłowska